Ένας από τους σημαντικότερους πυλώνες της ανάπτυξης και της προόδου των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η εκπαίδευση, η οποία απαριθμείται στους στρατηγικούς στόχους για την βιώσιμη ανάπτυξη (κοινωνική αειφορία) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (με τον αριθμό 4 στο σύνολο των 17 στόχων).
Ένας θεσμός, με τον οποίο οι αναμφίβολα νοήμονες οντότητες δηλ. οι άνθρωποι κατάφεραν να αναπτύξουν τις κοινωνίες τους, να ξεπεράσουν προβλήματα επιβίωσης, δίνοντας λύσεις οι οποίες βελτίωναν τις συνθήκες διαβίωσης και δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις της ευημερίας.
Παράλληλα με τον θεσμό της εκπαίδευσης έχουμε την εμφάνιση της τεχνολογίας ως ένα σύνολο εφευρέσεων, γνώσεων και μεθόδων που αξιοποιούνται πρακτικά από τον άνθρωπο, με τα οποία καταφέρνει να μεταβάλλει το περιβάλλον και να αποκομίσει πλήθος ωφελημάτων.
Ουσιαστικά η εκπαίδευση και η τεχνολογία έχουν διαχρονικά κοινά στοιχεία (σημείο εκπόρευσης και σημείο αποδοχής) δηλαδή τον ίδιο τον άνθρωπο, η δε εξέλιξη των ανθρωπίνων κοινωνιών τελεί σε συνάρτηση με την εξέλιξη των δύο αυτών κοινωνικών φαινομένων (εκπαίδευση και τεχνολογία), σ ένα δυναμικό και πολύπλοκο περιβάλλον.
Η νέα εποχή χαρακτηρίζεται από τις νέες τεχνολογίες που προσπαθούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες βιοτικές ανάγκες, διαμορφώνοντας την απαρχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης (μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη, την κοινωνική μάθηση, την ανάπτυξη των βιοτεχνολογιών, τα Μαζικά δεδομένα, Blockchain, VR, AR, κα ) ενώ η εκπαίδευση προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στις εκπαιδευτικές ανάγκες των ατόμων του 21ου αιώνα (με την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων (ψηφιακών και μη) και την διαμόρφωση μιας νέας κουλτούρας).
Τα «αναβαπτισμένα» αυτά εργαλεία (εκπαίδευση και νέες τεχνολογίες) αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για την αντιμετώπιση μιας σειράς προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή, οι επιπτώσεις της κοινωνικοοικονομικής ανισότητας (ανθρωπιστική κρίση, εμφύλιες και μη εντάσεις και περιφερειακές διαμάχες, μετανάστευση, σοβαρή κι οργανωμένη μορφή της εγκληματικότητας με αιχμή την τρομοκρατία, το οικονομικό έγκλημα και το κυβερνοέγκλημα).
Λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτισμικές, γεωγραφικές, κοινωνικές και οικονομικές πραγματικότητες και ιδιαιτερότητες η εκπαίδευση είτε στην τυπική της μορφή είτε στη μη τυπική της εκδοχή, μπορεί να αξιοποιήσει την δυναμική των νέων τεχνολογιών, δίνοντας έμφαση, μεταξύ άλλων, στην ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων, και κυρίως στην δημιουργία κουλτούρας τεχνοηθικής (που θα απαντά στο ερώτημα γιατί τις χρειαζόμαστε τις νέες τεχνολογίες και τι ακριβώς καλούνται να εξυπηρετήσουν), την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των ατόμων από την παιδική ηλικία.
Η τεχνητή νοημοσύνη, ως μέρος των νέων τεχνολογιών, εκφράζει την ικανότητα της τεχνολογίας να πετυχαίνει στόχους σε περιβάλλοντα γεμάτα από αβεβαιότητες και πολυπλοκότητες. Η ΤΝ, σύμφωνα με τον IEEE, είναι ο συνδυασμός της μηχανικής μάθησης, της γνωστικής αυτοματοποίησης, του συλλογισμού, της δημιουργίας και της ανάλυσης υποθέσεων, της επεξεργασίας της φυσικής γλώσσας, μέσα από τη σκόπιμη μετάλλαξη των αλγορίθμων παράγοντας ιδέες και αναλύσεις ίδιες ή και ανώτερες από τις ανθρώπινες ικανότητες.
Ο άνθρωπος μπορεί στην απαρχή της ΤΝ να έμαθε τις μηχανές να μαθαίνουν, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι τις έμαθε να αποφεύγουν τον κίνδυνο εκμετάλλευσης και της χειραγώγησης αφού οι μηχανές επεξεργάζονται σημαντικά δεδομένα, τροφοδοτώντας τους ανθρώπους με επιλεκτικές πληροφορίες.
Στον κίνδυνο αυτό προστίθενται και ο κίνδυνος υπερβολικής εξάρτησης από τις αυτόνομες τεχνολογίες, ο κίνδυνος μαζικής ανεργίας και συσσώρευσης του πλούτου (ήδη ορατός εδώ και μερικά χρόνια), κίνδυνος διαφθοράς (αφού μπορεί να καταστεί εργαλείο σε εγκληματίες και διεφθαρμένους εκπροσώπους της πολιτικής εξουσίας, με απουσία λογοδοσίας), επίσης και κινδύνους στρατιωτικοποίησης (εξοπλισμός και ανεύθυνή οπλοποίηση -με λίγα λόγια εργαλείο σε λάθος χέρια).
Με όλα αυτά τα δεδομένα σε εξέλιξη, που συνθέτουν τον κίνδυνο της τεχνητής ανοημοσύνης, η επικαιροποίηση του νοήματος της εκπαίδευσης και της τεχνολογίας είναι μια αδήριτη ανάγκη της πραγματικότητας μας.
Αφορά την προστασία των ατομικών θεμελιωδών δικαιωμάτων και την προστασία της ίδιας της δημοκρατίας από κάθε μορφή αυθαιρεσίας, και απαιτεί θεσμική θωράκιση και παιδεία.
Δεν είναι μόνο θέμα τεχνολογίας….αλλά παιδείας και στάσης ζωής.
Γιώργος Παπαπροδρόμου Υποστράτηγος ε.α
